Hoàng Thủy
Hương
Những tinh thần vĩ
đại luôn gặp phải
sự chống đối bạo lực
từ những đầu óc tầm thường.
Danh ngôn*
Trong Tam quốc diễn nghĩa, sau thế chân
vạc đang được mở ra ở Tây Xuyên với sự chiến thắng của tập đoàn Lưu Bị - đánh
chiếm Tứ Xuyên, đánh chiếm Hán Trung, thành lập Thục Hãn, Lưu Bị xưng vương…
– thì ở Kinh Châu, sau những trận thắng ban đầu của quõn đội Thục Hỏn, là sự
thất thủ từ từ, từng bước, dồn dập và bi thảm của chín quận Kinh Tương, cùng
với cái chết lẫm liệt của Quan Vũ (**), một trong những anh hùng vĩ đại nhất
của thời kỳ Tam quốc, đồng thời cũng là một trong những con người lỗi lạc của
lịch sử và ký ức của nhân dân Trung Hoa.
*
Trước khi mất Kinh
Châu, Quan Vân Trường đã lập nhiều chiến công hiển hách: đánh chiếm Tương
Dương, lấp các cửa sông Khoái Khẩu, khơi dòng Tương Giang làm tràn ngập 7 đạo
quân Tào, chặt đầu Bàng Đức, bắt sống Vu Cấm, vây hãm Phàn Thành. Nhưng đáng
tiếc, do khinh địch và bị tên độc bắn trọng thương, lại sa vào phục binh Đông
Ngô, Quan Vân Trường và con trai là Quan Bình bị bắt; không đầu hàng, không hoà
nghị, và đã chết một cách kiêu dũng.
Cùng với cái chết của
Quan Vân Trường, Kinh Châu - địa bàn chiến lược
của Thục Hán bị tan vỡ, mối quan hệ đồng minh với Tôn Ngô bị phá bỏ, thế
chân vạc dần dần bị suy yếu, để sau này nhà Nguỵ, và sau nữa là nhà Tấn thôn
tính Đông Ngô và Ba Thục, chấm hết thời Tam quốc, và cũng là chấm hết những nỗ
lực và hy vọng cuối cùng về sự phục hưng một nhà Đại Hán trong thời đại lúc bấy
giờ và cũng là trong suốt lịch sử Trung Hoa. Nhưng
đối với những người say mê Tam Quốc, Quan Vân Trường (QVT) mãi
mãi bất tử. Và cho dù lịch sử thời Hậu Hán đã cách chúng ta hơn một nghìn bảy
trăm năm, cái chết của QVT vẫn làm nhiều thế hệ người đọc phải đau đớn. Vượt
qua mọi lý lẽ, bất chấp mọi thị phi, hình tượng QVT vẫn hiện lên uy nghi trong
ký ức như một vị Thánh, một bậc Đại anh hùng trung nghĩa, trí dũng song toàn,
một tượng trưng hoàn hảo và lớn lao nhất của lý tưởng về người quân tử theo đạo
đức Khổng - Mạnh mà điểm nổi bật là tinh thần phú quý bất năng dâm, bần tiện
bất năng di, uy vũ bất năng khuất (phú quý không thể lung lạc, nghèo
khó không thể thay đổi, uy vũ không thể
khuất phục).
Và sự thực là người
viết bài này, khi nhân danh hậu thế bàn luận về cái chết của QVT, đã cố hết sức
khách quan, để bứt ra khỏi sự sùng bái đối với nhân vật và sức hấp dẫn mạnh mẽ
của hình tượng QVT, người dũng tướng mà tâm hồn và nhân cách đã trở thành biểu
tượng: mình cao chín thước, cưỡi trên lưng ngựa Xích thố, tay cầm ngang thanh
long đao nặng tám mươi cân,… râu dài, mặt như hai quả táo nối nhau, mắt như sao
băng! Sau khi chết, tương truyền, Quan Vũ vẫn hiển linh.
*
Phẩm cách căn bản của
Quan Vũ là trung nghĩa, can trường và kiêu hãnh.
Đối với một võ tướng
rường cột như Quan Vũ, trong suốt cuộc đời chinh chiến, lòng trung nghĩa đã trở
thành một đức hạnh, một phẩm cách tuyệt vời. Có lẽ cội nguồn của đức hạnh và
phẩm cách đó được bắt đầu từ lòng trung thực và chung thuỷ - một lòng trung
thực cao quý và thuỷ chung như nhất. Phải có ai đã nói rằng nếu không có lòng chung thuỷ, thì trên đời sẽ
không có tình bạn, không có tình yêu, và cú lẽ khụng cú cả đức hạnh nữa ! Theo
vậy,
chung thuỷ là một thuộc tính
tình cảm nằm trong bản chất nhân loại -
cao quý, sâu nặng, nhưng cũng có thể đặc biệt tạo nờn sự bi thảm và lầm lạc.
QVT không lầm lạc.
Trên đất nước Trung Hoa rộng lớn mênh mông, cổ xưa và tao loạn, QVT sinh ra để
bất tử, để lập chiến công và để chết, cho sự thuỷ chung trọn nghĩa Vườn Đào và
lời thề Phục Hán. Sự cám dỗ của vinh hoa, sự mua chuộc của đối phương, những
hiểm nguy trong chiến trận; sự sa cơ, sự thất thế, và cả cái chết cũng không
làm ông nao núng. Không bao giờ ông từ bỏ lý tưởng phục Hán và thay đổi lời
thề. Chớnh vỡ thế, cuối cùng, QVT đã lựa
chọn cái chết, như một sự tuẫn nạn.
Trong lịch sử nhân loại,
tuẫn nạn chỉ có trong hành động của các
Thánh.
Trong các sử thi cổ
đại, vào chính khoảnh khắc người võ sĩ hy sinh,
linh hồn họ sẽ đi về cõi bất tử.
QVT là một
võ sĩ, đồng thời là một vị Thánh bất tử như vậy.
*
Nếu như ta nghiên cứu
cục diện Trung Hoa vào những năm cuối thế kỷ thứ II sau Công nguyên, khoảng
184, cho đến 219 – năm Kiến An thứ 21,
thời điểm diễn ra sự kiện cái chết của QVT làm chấn động toàn lục địa TQ thời
Tam quốc, ta sẽ thấy nhà Hán (ở trung nguyên) bấy giờ đã già cỗi, bi đát, suy
vi, rồi sau này mất hẳn về tay nhà Nguỵ; ở Tứ Xuyên, mặc dù tập đoàn Lưu Bị đã cố hết
sức phục hồi và lập nên nhà Thục Hán, nhưng Thục Hán không thể tranh hùng, (sau
cũng nhanh chóng mất về tay Nguỵ, Tấn).
Nhận trọng trách bảo
toàn Kinh Châu, QVT đã không thể xoay chuyển được thời thế. Đa só các nhà bình
luận, dựa vào truyện Tam Quốc, đã cho rằng QVT đã quá
kiêu ngạo và khinh địch.
Nhưng thực ra, những
bình luận đó chỉ nói lên cái nguyên nhân chủ quan; rằng QVT chỉ là một võ tướng
chứ không phải là một nhà chiến lược. Giữ Kinh Châu và giữ luôn được dải đất
Kinh Tương, vùng địa bàn quan trọng vì có thể thông sang cả ba miền bắc, tây và
nam TQ; trong tình thế bấy giờ, khi hầu hết lực lượng quân sự của Lưu Bị đã tập
trung chiếm lĩnh Tứ Xuyên, cho dù QVT có giỏi giang đến mấy, về lâu dài cũng
không giữ được. Chống chọi một cách đơn độc cùng lúc với cả quân Nguỵ và Ngô -
một đằng là kẻ thù chính của sự nghiệp phục Hán; một đằng là quân đồng minh hay
tráo trở, những chiến thắng ban đầu của QVT không bền vững; sự thất bại là
không tránh khỏi. Và đó là một thất bại
lịch sử, một thất bại chiến lược!
(Trong phim truyền
hình TQ, không thể nào quên tiếng quạ kêu thê thiết bay ngang con tuấn mã của
QVT, và làn tuyết xám ảm đạm phủ mờ chiến địa nơi hai cha con QVT bị mai phục
và bị bắt – một trường đoạn đáng khâm phục của điện ảnh Trung Hoa đã khắc hoạ rất sõu nét trữ tình sử thi bi
tráng).
QVT không xoay chuyển
được thời vận. Bởi thời vận của nhà Hán như ông mong đợi - đã không tới; bởi
nhà Hán từ lúc bắt đầu đến lúc sinh thời QVT, lịch sử đã đi qua 400 năm và vai trũ của nhà Hỏn đó hết nhưng lý tưởng phục Hán vẫn sống mãnh liệt. Và
điều đó, chính các soạn giả của Tam Quốc đó nhận thức được,
nhưng chặt đứt sự luyến tiếc đối với quá khứ là một điều không thể.
Và Trung Quốc, cũng
như hầu hết các dân tộc châu á
cổ đại,
và không phải chỉ cổ đại, trong suốt chiều dài lịch sử của mình, quá khứ vẫn là một cái gì đó được tôn
thờ và luôn luôn sống giữa thực tại, làm
mê hoặc thực tại***; và dường như
trải qua bao nhiêu thế kỷ, con người vẫn đi xuyên thời gian hằng tìm kiếm cho
mình những ảo vọng, những lý tưởng về thực tại, trong khi thực chất, những lý
tưởng đó lại ở phía sau thực tại và thuộc về quá khứ. Bị cầm tù bởi tư tưởng Trung quân, phục Hán, ngoài cái chết, QVT không còn con đường nào khác.
*
Sống ở thời hiện đại,
chúng ta có thể đã xem nhẹ tư tưởng Trung quân. Bởi chính ta không phải chịu sự
ràng buộc khắc nghiệt của quan hệ vua tôi, cũng như không được sống trong lý
tưởng tớnh của đạo trung quân đó – cái lý tưởng gắn kết người chiến sỹ vào một
đấng quân vương duy nhất, vào lãnh tụ duy nhất; và vì người đó, người chiến sỹ
cần hy sinh cả mạng sống của mình. Điều đó vừa là nghĩa vụ, vừa là đức hạnh,
lại vừa là niềm vinh quang của giới võ sỹ thời cổ đại phong kiến. Vì vào những thời đại đó, vua là đại diện cao
nhất, thiêng liêng nhất của xã tắc. Và vì qua thời đại Tam quốc, lịch sử Trung
Hoa đã chọn QVT chứ không phải ai khác, để ký thác đạo lý tận trung và tinh
thần thượng võ của xứ sở này. Huống chi, về con người, lòng trung quân của QVT
còn hàm chứa bên trong một tình yêu sâu xa của tình anh em và nghĩa Vườn Đào!
*
Một câu hỏi đặt ra
là: tại sao QVT từng có thể kết giao với Tào Tháo, mà không thể kết giao với
Tôn Quyền, trong khi Tôn Quyền đang hùng cứ ở Giang Đông và muốn thật lòng giao
hảo?
…Có lẽ ở đây, lịch sử đã chạm vào giới hạn của những giá trị. Cái chết khốc liệt
xảy ra cũng bởi sự va chạm của các giá trị. Bởi chính Tôn Quyền đã giết QVT,
chứ không phải Tào Tháo.
Dưới con mắt của QVT,
Tôn Quyền, cỏi con chuột mắt biếc râu tía như cách miệt thị của
QVT, liệu có phải thuộc về một tộc
Đại Hán thuần chủng? Cho dù Tôn Quyền xuất thân từ một dòng họ có thế lực,
nhưng chính hành động sát hại QVT đã đẩy ông ta từ hàng hào kiệt xuống hạng một
tiểu nhân; cũng như việc mai phục để bắt và để giết bằng được QVT, tuy có làm
một gã trẻ tuổi vô danh như Lục Tốn nổi danh, nhưng trong con mắt của người TQ,
trước QVT, Lục Tốn chẳng là gì. Bởi thực tế, một kẻ tầm thường bé mọn vẫn
thường tự náu mình, và không phải một kẻ lớn nhất mới có thể đánh
bại được kẻ lớn nhất (R.Perot), chân
giá trị của cuộc sống vẫn là: Một người hùng mạnh ngay khi bị suy sụp vẫn
còn hơn những kẻ hèn yếu khi nó vùng lên.
Tương quan giữa QVT
và những kẻ kia là vậy.
Tào Tháo khác hẳn Tôn Quyền. Là người anh hùng
chí lớn bao trùm thiên hạ, biết kính trọng và yêu quý nhân tài, không khi nào
Tào Tháo lợi dụng tình thế để bức hại QVT. Ngược lại, Tào Tháo cam kết thực
hiện ý nguyện của ụng, hết lòng trọng
thị và đã trao tặng ngựa quý, đã cùng văn võ bỏ quan mở hội
mừng - ba ngày một tiệc nhỏ, năm ngày một
tiệc lớn, khi lên ngựa thưởng một nén vàng, khi xuống ngựa thưởng một nén bạc,
lại xin án phong hầu, …, Tam
quốc chí kể rằng ngay cả khi QVT
đã chết, Tào Tháo vẫn nhớ thương, một hôm sai bưng
đầu QVT để trước mặt và hỏi: Tướng quân
lâu nay vẫn mạnh khoẻ chứ?Lúc ấy, đầu QVT cảm ứng mở bừng mắt, râu tóc dựng cả lên.
Về một phương diện
nào đó, có thể nói mối tình hay mối ân tình của Tào Tháo và QVT trong Tam
quốc mới là mối ân tình đẹp nhất, vì nó vượt lên trên lợi ích của phe
phái, vì nó, trong một thời đại hỗn loạn đang cần một sức mạnh và một trật tự
sắp đặt lại, đã dành cho con người một vị thế đẹp nhất, xứng đáng với tinh thần
thượng võ. Và ngay từ thời cổ đại, đất nước Trung Hoa, bất chấp bạo lực và sự phi nghĩa, những con người chân chính đã biết
sống và tự bảo toàn trong các giá trị. ****
Và Tam
quốc diễn nghĩa, một tác phẩm miêu tả một thời đại suy kiệt và suy vong
của một triều đại mà hay như vậy, lớn lao như vậy. Với cách đó, nó cũng nói lên
rằng Trung Hoa, từ cổ xưa là một đất nước vĩ đại; vì đã gìn giữ được cho dân
tộc Trung Hoa và nhân loại những giá trị trường tồn, trong sự kỡnh chống những
lực lượng tầm thường, phi nhân và bạo lực. Nhưng với cách đó, số phận của QVT
là vậy; và lịch sử, không chi Trung Hoa, từng diên ra những bi kịch đáng tiếc
như vậy.
Phải chi lịch sử vân
cứ lặp lại như một định mệnh hay có thể khác được chăng? Những con ngươi uư tú
như QVT trong thời đại ngày nay và mai sau có thể tránh được những bi kịch như
thế chăng?
Và cái mà độc giả, mà
ta hình dung như là những con đường bỏ ngỏ, như là những ngã rẽ của lịch sử và
số phận, liệu có hiện ra như một phép lạ
cứu thoát nhân vật; hay như một logic thông minh hơn của lich sử và tư tưởng,
có thể làm thay đổi cả số phận lịch sử nhân loại?.
……………………………………………………………………
*Elstein.
** hiệu là Vân Trường.
***Bằng chứng là Tam
quốc diễn nghĩa luôn luôn được bình luận, biên soạn, diễn giải, đóng tuồng…và
vào cuối TKXX, là sự ra đời hoành tráng của bộ phim truyền hình nhiều tập TQDN.
**** Cũng cần phải nói rằng ngay với Lưu Bị,
khi Lưu Bị thất thế, õm thầm nuụi chớ chống lại Thỏo, nhưng biết Lưu Bị là bậc
anh hùng, Tào Tháo vẫn dung nạp và không truy đuổi.
HTH
(đó đăng trờn T/c Hồn Việt tháng 8 năm
2009)
Người Trung Hoa đương thời và hậu thế tôn vinh QVT như
một vị Thánh, tức tựa như Thượng Đế hay Chúa Ki tô của người Âu;
không phải chỉ vì tấm gương tuẫn nạn, mà vì một chân
giá trị cao quý, công bằng và có tầm vóc sinh tồn. Tấm gương trung liệt
của QVT hiển hiện như một lẽ sống.
Cái
chết của QVT, và sau này là cái chết của những người anh em kết nghĩa với QVT
và cái chết của Khổng Minh, nói lên vận mệnh của nhà Hán đã hết và sự vượt qua
của lịch sử. Có thể lịch sử đã dành một phần vĩ thanh cho sự nghiệp phục Hán
của Khổng Minh, nhưng lại dàn dựng và tập trung tấn bi kịch, sự hiểm nguy nơi
QVT, như một sự thách thức tinh thần thượng võ của thời đại Tam quốc, và như
một sự thử thách cao cả của tinh thần trung liệt. Sự thất thủ của Kinh Châu là
một định mệnh, và cái chết của QVT là một tất yếu.
Khi nghiên cứu nhân loại, ý thức, tâm linh và tồn tại, một nhà tư
tưởng đã than: Rơi vào tay Thượng đế sống thực là một điều khủng khiếp. Nhưng còn khủng khiếp hơn
nữa nếu ta rơI vào tay sự quên lãng
Thượng Đế sống thực.
…Nhưng cái cách trọng thị của Tào Tháo, cái cách QVT
nhận hoặc khước từ sự vinh hoa… để giữ vẹn lòng trung nghĩa thì thật là đẹp. Có
lẽ tác giả La Quán Trung qua nhân vật QVT và Tào Tháo, đã mang vào cho văn
học thế giới, sự độc đáo của tính cách, đạo lý, tình cảm và vẻ đẹp của tinh
thần thượng võ trung Hoa. một kẻ nhân cách tầm thường
Và bằng chứng của sự mê hoặc đó là việc sáng
tạo ra tác phẩm Tam Quốc diễn nghĩa của tác giả La Quán Trung vào thế kỷ XIV, việc biên soạn lại Tam Quốc của Mao Tôn Cương thế kỷ XVII, và việc xây
dựng thành tác phẩm điện ảnh của 5 đạo diễn mới đây của Trung Quốc.
Có lẽ khát vọng phục Hán có thể mang lại lợi ích vô
cùng to lớn do nó bị cuốn vào sự hợp nhất với tư tưởng chính thống đương thời;
vì thế mà trong mấy mươi tập phim đầu, nhân vật đóng vai Lưu Bị – người muốn
phục hưng nhà Hán thì trẻ, nhân từ, sáng láng và hoạt bát, còn nhân vật đóng
vai
TàoTháo – người muốn đạp đổ nhà Hán thì gian hùng, tàn
bạo, lụ khụ và mê tín; mặc dầu về tuổi tác, khi mỗi bên khởi nghiệp, cả hai đều
trẻ, đặc biệt là Tào Tháo.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét