Phụng Hoàng
BBT TĐ:
Bài bình có nhan đề trên được Phụng Hoàng viết trong những ngày sóng gió nhất, khi tập
“THƯƠNG LƯỢNG VỚI THỜI GIAN” của nhà thơ Hữu Thỉnh đang trên đường tới Lễ trao
giải thưởng Thơ Việt Nam năm 2007, và khi tác giả cũng như bạn đọc trong nước mãi
đến trước tháng 8 năm 2010 vẫn còn chưa hình dung ra niềm cảm mến sâu xa mà thơ
Hữu Thỉnh (cùng thơ Lò Ngân Sủn) đã thốt nhiên mang lại cho Festival Thơ quốc
tế Đài Bắc 2001 với bao nhiêu ngỡ ngàng, yêu quý và trân trọng.
Là
một trong hai tác phẩm xuất sắc được nhận giải thưởng HỒ CHÍ MINH 2012, “THƯƠNG LƯỢNG VỚI THỜI GIAN” một lần nữa khẳng định chân giá trị
của tập thơ, đồng thời cũng nói lên sức thẩm thấu và khả năng thẩm định chính
xác của người bình và của nhiều bạn đọc yêu mến tài năng thơ Hữu Thỉnh.
Sau đây THI ĐÀN xin
đăng lại toàn văn bài bình của Phụng Hoàng về tập thơ trên, nhân kỉ niệm sự
kiện THƠ HỮU THỈNH lọt vào vòng chung khảo giải thưởng
Văn học nghệ thuật Bắc Cali (Hoa Kỳ) 2012, và nhân dịp năm mới 2015, với sự cộng tác nhiệt thành của tác giả bài
bình.
*
Thu
hết mọi âm thanh thành một sắc áo vàng
Cõi
Thiện xa xăm, câu kinh vượt dốc
Bao
nhiêu kỳ quan che không kín những gì lầm lạc
Mây vừa đi vừa ngoái lại trông người
(Ngẫu cảm)
Đối với Hữu Thỉnh, nhân loại và thời gian đang trở về với thơ hiện đại,
không phải bằng con đường xưa của vĩnh cửu, mà là từ những giá trị và những
dự cảm - cao thượng và đau khổ, lớn lao và tự kỷ, kỳ vĩ và không hoàn hảo, hệt
như nhân loại của thế kỷ mà chúng ta
đang sống. Được tặng giải thưởng quốc gia 2006, trở thành một hiện tượng và
giao điểm văn học, trong bối cảnh của thời hiện tại, tập thơ Thương lượng
với thời gian lập tức trở nên tiên tri và lặng lẽ chứa đựng trong nó
một tâm cảm, một nội lực về sức mạnh, nghị lực và lòng can đảm.
*
Lựa chọn khoảng giao thời
thế kỷ XX-XXI làm trục khởi, tập thơ mở
đầu bằng một phức hợp của bao nhiêu ưu
tư, chờ mong, nao nức mà nhà thơ mang theo trong cuộc đời khi anh đồng hành
cùng thời đại trên con tàu - thời gian để bước sang
thế kỷ; quãng giữa là hiện
thực sống và kỷ niệm, và khép lại
bằng một cảm xúc thanh lọc, chắt ra từ thời gian và hiện hữu, hạnh phúc và dang
dở.
Tổ chức một thi pháp như thế đủ hình thành một thi tứ
trong thơ Hữu Thỉnh. Và bằng vào cách
đó, tập thơ cho ta một cái nhìn về nhà thơ - tư thế của con người
trong suốt quá trình đối diện, đối thoại, song hành và suy tư im lặng trước
thời gian, trước trách nhiệm lớn lao của cuộc sống, khi thế kỷ XX vừa chỉ mới
trôi qua và để lại bên dưới con tàu những khó khăn mênh mông, nguyên uỷ và bí
ẩn như đại dương cùng những câu nghẹn hỏi buồn thương từ mặt đất không tìm ra
lời đáp vô vọng của bầu trời (1).
*
Với một thi pháp giản dị, thơ Hữu
Thỉnh mang đến cho bạn đọc nhiều ý tưởng, đạt dào và hàm xúc. Những người đi lại phía tôi cho
thấy nhà thơ nhân hậu đã chào đón người-cùng-thời
với bao hân hoan, như hình tượng - bản ngã của một cây xanh tươi đầy bóng
mát, như phẩm cách thuỷ chung của ngôi sao Hôm mỗi chiều lại hiện trong lòng
giếng, nhẫn nại sẻ chia, yên ủi và lấp lánh dịu hiền:
Những
người đi lại phía tôi
Bao
nhiêu bóng mát một lời lá bay
Mặc ai xô dạt mỗi ngày
Múc đau lòng giếng vẫn đầy sao Hôm
Bình sinh Nguyễn
Trãi có cõu thơ thật hay viết về cõy trỳc và bóng núi:
Nguyệt
xuyên há dễ thấu lòng trúc
Nước
chảy âu khôn xiết bóng non
(Ánh trăng dù sáng đến đâu cũng không soi thấu được lòng cây trúc.
Nước
sông dầu chảy xiết đến đâu cũng không
làm mòn được bóng núi
in xuống lòng sông)
Câu thơ Nguyễn Trãi nhằm hiển thị một bản thể cao quý không gì thay đổi, còn
câu thơ Hữu Thỉnh diễn tả lòng khoan dung, thuỷ chung với con người, vốn
là một phẩm tính thi ca làm nên gương mặt và tõm hồn nhà thơ đối với
cuộc sống.
*
Cho ngừơi đọc nhận ra một bản lĩnh, một nhân
cách, một tính cách - đó là nhờ khi nhà thơ nhận thức ra rằng cuộc sống bỗng
trở nên như một thực thể kinh nghiệm đầy khiếp hãi và cần phải chế phục:
Đụng một kẻ ngấm
đủ mặt cái ác/ Sống một ngày lội qua cả kiếp người/
Ăn nói khó hơn,
yêu ghét khó hơn/Đi suốt ngày đời vẫn nguyên chỗ cũ.
Để phác thảo một
tình trạng đáng buồn của hiện thực, thay vì tiếng thét, Thương lượng với
thời gian đã đóng lên thập giá những miếng vá sống,
với tinh thần của một thi pháp hậu hiện đại:
Đố kỵ/ gian manh/ thấp
khớp/ tháo dạ.
Thương cảm/ phản thùng/
khoan dung/ thớ lợ
*
...Nhưng
có lẽ nghệ thuật sẽ không được bảo toàn nếu như không có một trạng thái khác
xuất hiện và chiếm một vị thế căn bản trong thi ca - trạng thái của tình yêu và
tính trữ tình. Đó là khi trong Ngẫu
cảm, nhà thơ bỗng phát
hiện Con Người và Nhân loại đích thực
của anh, cao quý và rực rỡ. Đó là khi anh ngắm nhìn đại dương trên con
tàu - thời gian và suy tư về nhiệm vụ trồng lại cỏ - làm tái sinh
những mầm sống nguyên sơ ở thế kỷ thứ XX. Đó là khi anh đi men theo những ngọn
khói quê nghèo và âu yếm viết
thư Gửi bạn triền sông*;
là khi anh cảm nhận những phút giây nguy hiểm của Người đồng chí gỡ mìn*; là khi anh sẻ chia những đau dớn, mệt
nhọc và đuối sức của người Thợ lặn
cầu Thăng Long*... Đó là khoảnh
khắc khi nhà thơ kiên nhẫn lách qua cặn
lắng mỏi mệt của mỗi ngày để tìm mình nguyên vẹn dưới đáy cốc của hy vọng
(Cặn lắng)*. Đó là khi
anh khao khát những gié vàng lại tụ hội vàng tươi trong Mùa hoàn hảo - bức tranh - kiệt tác
của thiên nhiên thần thánh (Người
làm mùa*). Và đó còn là những nhớ tiếc
trong anh, về một giấc mơ biển dạt dào và một bóng cây trong biếc không
vương một bụi trần (Vừa trong mơ
cùng tôi*). Anh nghe trong dang dở, tiếng gào thét hư vô
của gió bão (Dang dở)...Rồi
kỉ niệm, kỉ niệm choàng lên kỉ niệm. Và người con gái ấy mới đẹp làm sao - như
một Tố nữ, hồn nhiên, ki -ờu sa và trong sáng:
Mười
bảy tuổi chắc gì mưa ướt áo / Em đứng so le bên mùa ngâu Em
chọn mùa ngâu để tha hồ lãng quên tha hồ mơ mộng
Anh
đi qua không gặp mắt em nhìn
Người con gái ấy đi xa, dẫu nàng đã
có được tình thương yêu
trong người mẹ hiền hậu của anh:
...Mẹ mong em vấp phải cầu vồng
Mẹ nhờ cuốc kêu / Cuốc kêu
nhỏ máu/
Mẹ nhờ khói bếp / Trời ngắt khói đem đi
Và Anh –
Người con trai đi tìm nàng, qua bao nhiêu gian khổ. Mười năm anh
không gặp được nàng. Nhưng thay bằng gặp nàng, anh đã gặp Đất –Ngày-Thường(3) - Đất
nhân dân - Đất Mới - để trái tim anh được thức tỉnh vì một tình yêu
khác nữa:
Ta đã qua những địa bàn nguy hiểm
Những
người hiền vương vít giữa rơm khô
Người đọc như cảm thấy hơi thở gày gùa - hồn thiêng cao khiết
của các trường ca. *
Hữu
Thỉnh rất giỏi trong việc tổ chức các câu thơ.
Ví như lối phô diễn gọn gàng của nghệ
thuật hậu hiện đại mô tả lỏt cắt một
tình trạng hiện thực cấp chót đang làm chua xót chúng ta:
Bất hạnh của buổi sáng / để lại dấu vết trên cửa sổ
từ đâu đó / vẳng lại những lời bùn
Tôi cảm thấy có ai đang bị làm nhục
Kẻ phản phúc vừa
lau tay sạch sẽ / cừời
súng sính / trong bộ cánh thớ lợ.
(Bất
hạnh)*
Để
tạo một hiện hữu xa vắng, ngôn ngữ thơ Hữu Thỉnh lại dựng nên ảo ảnh tưng
bừng của không gian một ngàn gương - rồi cho ảo ảnh biến mất cũng cùng trong
thế giới ngàn gương xa vắng ấy (Xa
vắng)*.
Để
diễn tả cái khoảnh khắc bất tử lần đầu bắt gặp mắt người yêu, nhà thơ đã ví
mình như một đôi cánh chuồn rực rỡ bị chấm nhựa bối rối không bay lên được
trong khoảng không bao la của một ngày - tươi - sáng:
Anh đã một lần chạm
phải mắt em
Và từ đó anh không
sao gỡ nổi
Anh cứ như
một đôi cánh chuồn chuồn
Bị chấm nhựa trong
ngày tươi sáng ấy.
(Một lần).
Với
một cảm thức gần như tôn giáo, thơ Hữu Thỉnh đã viết về tình yêu - không tự do, tình
yêu - bị cầm giữ trong những phát hiện rất cao và rất sâu về Con Người - viết hoa, Con Người - tuyệt
đẹp, Con Người - tinh tuý, báu vật của thế gian:
Lọc hết bùn đi / Còn chút gì sót lại / Đấy là anh sau những vui
buồn
Tắt mất ngày rồi
/ Còn chút gì sống được /Đấy là
em - rực rỡ Sao Hôm.
(Lọc*)
*
Thơ
Hữu Thỉnh trở lại với bạn đọc như một tự hát, như một tự say mê. Không nhiều
bài mới. Nhưng nhiều bài xưa chưa chạm mắt người bình, vậy mà vẫn vượt qua
thời gian, và vượt qua nhiều tập thơ khác nữa. Như thế chẳng đáng quý lắm
sao. Và như thế chẳng đã nói lên đẳng cấp trong thơ anh sao!
Và
nhà thơ, chắc hẳn khi hoà vào cuộc thương lượng với thời gian mà một bộ phận loài người đặt ra với quá nhiều cam go và nghiêm trang
mũ áo, đã nhìn ra tính chất đùa chơi vô tăm tích của Tạo hoá, những ván cờ mà
các quân cờ đều chết như ngả rạ, và cho phép mình tự giải thoát khỏi ảo mộng
huyễn hoặc về một thước đo vĩnh cửu, và về một thời gian không khởi
cũng không tàn.
*
Mười bảy tuổi
chắc gì mưa ướt áo /Mẹ mong em vấp phải cầu vồng/
Người ta bảo em
đã sang Phụng Hiệp /Anh xuống đò Phụng Hiệp tìm em
Lục bình trôi tránh mặt
...Người ta bảo
em rẽ qua Kênh Sáng/Anh rẽ bùn qua Kênh Sáng tìm em
Thi sỹ, Anh thấy không, thơ Anh - cuộc
đời và thiên nhiên một lần nữa trong hiện thực và kỉ niệm lại tấu lên tưng
bừng khúc hợp ca mùa thu, khúc hợp ca của bao nhiêu khát khao, hy vọng và hẹn ước:
Nếu em không hứa em quay lại / Cá
chẳng hơi đâu đớp bóng cầu
Nếu
em không hứa em quay lại / Sáo chẳng rủ đàn đổ xuống lưng trâu
.........................................................................................
(1) ý thơ, rút ra từ bài Nghẹn:
Thế kỷ trôi qua / Còn nguyên đại dương ở phía dưới con tàu
Cỏ bao phen phải làm lại
từ đầu / Ta im lặng vỡ quỏ nhiều mõy tr ắng
Cú g ỡ
mới - ngày đi hay cát đến?
Có gì vui? Gió thổi lấy lòng
cây
Có gì bền? Nhân nghĩa có còn
đây?
Ta im lặng vì quá
nhiều mây trắng.
(*) Nhan đề một số
bài thơ trong tập Thương lượng với thời gian.
(2) Tên của bản trường
ca trích trong thi phẩm.
|
PHỤ ĐỀ:
Một
tập thơ được tuyển chọn từ Thư mùa đông và Trường ca biển của nhà thơ Hữu Thỉnh
(Việt Nam) vừa được chuyển ngữ từ tiếng Việt sang tiếng Anh đó lọt vào vũng
chung khảo Giải thưởng
Văn học nghệ thuật Bắc Cali (Hoa Kỳ). Đây là một trong ba đề cử (cùng với tập
thơ của Hữu Thỉnh cũn cú hai tỏc phẩm nữa của một nhà văn
Italia, một họa sĩ Nhật Bản) phần dịch thuật các tác giả nước ngoài của giải
thưởng nói trên.

Theo nhà báo kiêm dịch giả Nguyễn Quý Đức thì
thông qua nhà thơ cựu chiến binh nổi tiếng George Evant, ông đã làm quen với
thơ Hữu Thỉnh và dành một khoảng thời gian ba năm cùng với một nhà thơ Hoa Kỳ
dịch thơ Hữu Thỉnh. Ông Nguyễn Quý Đức cho rằng: Thơ Hữu Thỉnh giàu chất tự
nhiên, thoát ý và nói được nhiều điều. Qua tập thơ này, độc giả Hoa Kỳ có điều
kiện hiểu thêm một phần văn học Việt Nam đương đại.
Trong tập thơ có hai bài đáng chú ý: Hỏi
và Tự thú. Nếu ví việc làm thơ như việc dụng võ, thì bài Hỏi đạt
đến mức vô chiêu về mặt thủ pháp dựng tứ, triển khai tứ. Bài thơ được tác giả
khai thác những chi tiết gần gũi và bao hàm ý nghĩa sâu xa. Bên cạnh những từ
thật văn xuôi là một từ thật thơ. ấy là từ sống trong "đất
sống với đất, nước sống với nước, cỏ sống với cỏ". Tác giả phát hiện ra sự
giản dị gây hiệu quả nghệ thuật ngạc nhiên: Đất tôn nhau cao, nước làm đầy
nhau, cỏ đan xen vào nhau làm nên những chân trời. Cuối bài thơ, tác giả sử
dụng: Tôi hỏi người sống với người như thế nào? làm điệp khúc. Điệp khúc
này buông ra, tạo ra khoảng trống câu hỏi, cho người đọc tự lấp đầy những câu
trả lời. Và đằng sau Hỏi là những dấu chấm.
Bài Tự thú tuy uyển chuyển, mềm mại về
mạch thơ, nhịp thơ, nhưng vẫn lắng sâu dằn vặt. Sự đột biến bắt đầu từ hai câu:
Ta đâu có đề phòng từ phía những người yêu/ Cây đổ về nơi không có vết rìu.
Kéo theo hai câu thơ trên là một loạt câu thơ "đồng thanh tương ứng đồng
khí tương cầu", rồi khép lại một tâm trạng qua một câu thơ ấn tượng dữ
dội: Ta yêu mình tan nát bởi mình ơi.
Lâu nay, thơ Hữu Thỉnh là thứ thơ viết theo lối "lạt mềm
buộc chặt", lấy sự cân bằng giữa tình và lý làm trọng, lấy tình để tải ý
và hòa lý vào tình. Thơ ông thường có ý tứ rõ ràng và thường được triển khai
trên cái trục của cảm xúc và nghề thơ. Thơ ông mềm mại, đằm thắm, nhuần nhuyễn
ở hình thức nhưng lại cương cường, dữ dội, rộng mở ở nội dung. Với thơ, ông coi
kinh nghiệm sống, sự trải nghiệm là cần thiết và tối quan trọng.
Giải thưởng Văn học nghệ thuật Bắc Cali là giải thưởng thường
niên dành cho tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ và dịch thuật của Hiệp hội Phê bình
Bắc Cali có từ 23 năm nay. Riêng năm 2004, giải có thêm phần dịch thuật các tác
giả nước ngoài.
Nhân dịp này, xin giới thiệu một trong số
nhiều bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ của Hữu Thỉnh:
Tự thú
Ta đâu có đề phòng từ phía những người yêu
Cây đỏ về nơi không có vết rìu
Ôi, hoa tặng chiều nay ai giẫm nát
Mưa dập vỡ trên đường em trở gót
Người yêu thơ chết vì những đòn văn
Người say biển bị dập vùi trong sóng
Người khao khát ngã vì roi mơ mộng
Ta
yêu mình tan nát bởi mình ơi!
Đặng
Huy Giang HNM
0 nhận xét:
Đăng nhận xét